Op zondagmiddag 19 februari 2017 werd de film ‘Breaking Ground’ van landart kunstenaar Robert Smithson getoond in de AINSI (gehuisd in een voormalig gedeelte van de ENCI- fabriek, nu theater en ateliers van SAM). De film is een onaf werk van de pionier van de landschapskunst. Broken Circle/ Spiral Hill is een ruimtelijke en permanente interventie, die Smithson deed in een zandgroeve bij Emmen. Het werk kon door tragische omstandigheden nooit worden afgemaakt, maar werd later in 2011 op initiatief van zijn vrouw Nancy Holt in samenwerking met SKOR alsnog voltooid.
Dit publieksmoment werd geïnitieerd door Charlotte Koenen, deelnemend kunstenaar aan ‘OVERGANGSZONE’. Een vrij divers publiek had zich de moeite genomen om op deze grijze zondagmiddag met ons in het kader van deze film in discussie te gaan over vragen omtrent noties van plaats en veranderend landschap. Behalve met kunstenaars, was de zaal was gevuld met oud ENCI-medewerkers, ENCI geïnteresseerden, en kunstminnend publiek. Na de inleiding door Theo Tegelaers (destijds curator van SKOR en medeverantwoordelijk voor de productie van de film) werd de film getoond. De screening werd vervolgd door een publiek debat, gemodereerd door kunstenaar en Smithson-liefhebber Jasper Coppes. Hij startte de discussie door vragen te stellen als: “…op welke manier positioneren kunstenaars zich ten opzichte van landschap in transitie? Welke rol nemen ze in? En welke rol zouden ze volgens jullie in moeten nemen?”
De oud-ENCI-werknemers draaiden er geen doekjes om. Hun statement: “…de schoonheid die wij zien als we naar de groeve kijken moet gevangen en geconserveerd worden. Dat is de rol van de kunstenaar. En hier moeten de partners in het project op aansturen…”
Met andere woorden: de groeve moet niet veranderd worden. De groeve zélf, als plek in verandering, moet op een sokkel komen te staan. Daags na de discussie doemt bij mij het beeld op van een ‘Socle du Monde’. Of het een echte of een metaforische sokkel zou moeten worden, blijft in het midden. Maar, zoals deelnemend kunstenaar Maarten Davidse opmerkte, ook het voorstel om niets met de groeve te doen en het te laten zoals het is, zal door een comité goedgekeurd moeten worden.
Als we terugkijken naar de Spiral Hill/ Broken Circle van Smithson in Emmerschans, kunnen we concluderen dat na jaren het werk nog altijd in originele staat is, ondanks overstromingen in het gebied, festivalgedruis en de zandgroeve als strand voor de lokale bewoners. En hiermee sloten we de middag af; zelfs al zou er niets gebeuren met de ENCI groeve, zal er met zorg en passie met het gebied moeten worden omgegaan. Ook géén actie is een bewuste keuze voor de toekomst.
Door Eline Kersten